W 2007 roku, obchodach roku Karola Szymanowskiego pojawiły się kontrowersje na temat tego, którą to rocznicę i czego obchodziła „Atma” – zakopiański dom kompozytora i siedziba jego muzeum. Pytanie nie jest łatwe, a odpowiedź – różna, w zależności od tego, o „jaką Atmę” chodzi.

Jako budynek. Dom, w którym znajduje się muzeum Szymanowskiego, powstał nie później niż w 1894 r., gdyż – jako nie opisany i jeszcze bez numeru konskrypcyjnego – jest umieszczony na planie Zakopanego, umieszczonym w „Almanachu Tatrzańskim” Jana Grzegorzewskiego, opatrzonym datą 1894, a wydanym rok później. Jego właścicielem jest Józef Kaspruś Stoch, który pracował jako snycerz przy budowie Witkiewiczowskiej „Koliby”, w 1892 r. ożenił się z Anną Stopkówną i zarobiwszy na budowie nieco grosza – zainwestował w dom, który miał pełnić poza mieszkalnymi funkcje pensjonatowe. Z ok. 1895 r. pochodzi znajdująca się w archiwum Muzeum Tatrzańskiego fotografia (ofiarowana w 1960 r. przez Wiktorynę Kostkową, nr. sygn. AF/5944/MT/IV–002), opisana na odwrocie jako późniejsza „Atma”, letnisko państwa Ciechanowskich. A więc budynek muzeum Szymanowskiego ma ponad 110 lat.

Napis Atma na balkonie od strony zachodniej. Usunięty podczas modernizacji Atmy w 2012 roku

Jako Atma. Wg informacji, przekazanych mi przez dawną właścicielkę „Atmy” – zmarłą w 1987 r. Zofię Walczakową, wybudowany przez jej ojca dom, początkowo parterowy i z odkrytą werandą, w 1926 r. został zmodernizowany (wodociąg, kanalizacja, prąd elektryczny) i powiększony o piętro, a na balkonie willi od strony ul. Kasprusie pojawił się napis „Atma”. Nazwa została nadana przez dwie niezidentyfikowane letniczki, mieszkające wtedy w pensjonacie, zarządzanym przez Annę Stochową, wdowę po budowniczym willi. Słowo to wywodzi się z sanskrytu i oznacza błogostan duszy. A więc nazwa „Atma” ma ponad 80 lat.

 

Atma, widok od wschodu

Jako dom Karola Szymanowskiego. Choć po raz pierwszy kompozytor był tu w 1923 r. na weselu Zofii Stochówny ze Stanisławem Walczakiem, to zamieszkał tu – wynająwszy willę od Heleny ze Stochów Obrochtowej – dopiero 24 października 1930 r. Mamunieczko najdroższa – pisał tego dnia do matki – Oto właśnie pierwszy wieczór siedzę nareszcie u siebie! Skromny, góralski dom (niedaleko „Czerwonego Dworu”), ale b. miły i przytulny. Mam 4 pok. Sypialny, jadalny, gabinet i mały gościnny. Oprócz tego porządny pokoik dla Felka i kuchnia. W gabinecie sofa dla jeszcze jednego ewent. gościa. Bardzo mi się tu podoba. Gazdowie znani tu, porządni ludzie (Obrochtowie – synowiec Bartka). W listopadzie 1935 r. wyjechał do Francji, a lekarze zadecydowali, że zdrowie Karola Szymanowskiego już nie pozwala na dalszy pobyt w Zakopanem. W 1936 roku zakopiańska „rezydencja” kompozytora została zlikwidowana. A więc mieszkał tu Szymanowski ponad 5 lat.

Jako Muzeum Karola Szymanowskiego. Po próbach wykupienia willi przez siostrzenicę Karola Szymanowskiego Krystynę Dąbrowską w 1962 r., po inicjatywie prasowej Zdzisława Sierpińskiego z roku 1967 i kilkuletniej akcji społecznej zbiórki składek pieniężnych, prowadzonej przez Jerzego Waldorffa – willa została przez Warszawskie Towarzystwo Muzyczne kupiona od Zofii Walczakowej w 1972 r. i w 1974 r. przekazana Muzeum Narodowemu w Krakowie, które po dokonaniu remontu urządziło w niej – jako swój oddział – Muzeum Karola Szymanowskiego, uroczyście otwarte 6 marca 1976 r. A więc muzeum istnieje w Atmie ponad 30 lat.

Tekst: Maciej Pinkwart

Fotografie: Renata Piżanowska