Ulica pana Marszałka

Miało już Zakopane swoją ulicę Marszałkowską (dziś: Kościuszki), wytyczoną z początkiem XIX wieku, kiedy to swoją zakopiańską przygodę rozpoczął późniejszy marszałek Józef Piłsudski. Klimat miasteczka pod Giewontem sprzyjał rozwojowi myśli socjalistycznej i „Ziuk” – jak go nazywano – chętnie uczestniczył tu w naradach i spotkaniach polskiej lewicy. Nic więc dziwnego, że pamiętano go dobrze, a nadanie jego imienia ulicy prowadzącej od Krupówek do skoczni na Krokwi nie było tylko aktem powszechnego w tamtych czasach wazeliniarstwa, lecz także skwitowaniem autentycznych związków Piłsudskiego z Zakopanem.

Piłsudski w pracowni intendentury Legionów w Zakopanem, rok 1939

Zanim to jednak nastąpiło, krótka i wąska początkowo uliczka zaczęła powstawać w tym miejscu przed I wojną światową, niejako „przez pączkowanie” od Krupówek. Domy, stawiane tutaj określano początkowo jak stojące przy „Krupówkach za Wodą”, albo „Za Foluszowym”, co wychodziło na jedno. Sytuacja zmieniła się radykalnie w 1925 r., kiedy to za sprawą Karola Stryjeńskiego powstała skocznia na północnym stoku Krokwi. Dojście do niej, prowadzące początkowo od ulicy Chałubińskiego było odległe i niewygodne, więc powstała potrzeba wytyczenia wygodnej ulicy spacerowej. Projekt w 1926 roku zrobił Karol Stryjeński, a już rok później ulica była wytyczona. W 1928 r. otrzymała imię marszałka Józefa Piłsudskiego. Od czasów pierwszych urządzanych w Zakopanem Narciarskich Mistrzostw Świata FIS w 1929 r. stała się popularną ulicą spacerową. Przed FIS-em w 1939 r. zasklepiono płynący w tym miejscu potok Foluszowy, a poprzecznie do Krupówek i ul. Piłsudskiego poprowadzono kolejną przecznicę, którą najpierw nazwano ulicą Do Parku (bo prowadziła do parku miejskiego), a potem – Staszica.

W czasie okupacji Niemcy zmienili nazwę „ul. Piłsudskiego” na ulicę Skoczniową, a po wojnie na krótko powróciła dawna nazwa, ale PRL nie mogła tego długo tolerować i w 1949 roku władze Zakopanego przechrzciły ją na ulicę 15 Grudnia, co miało upamiętnić datę powołania w 1948 r. PZPR.

Ulica 15 grudnia 1960 rok

Nazwę tę zlikwidowano w 1989 r., przywracając ulicy imię marszałka Piłsudskiego. Obecny, nowoczesny charakter otrzymała ulica w 1961 r. w czasie przygotowań do kolejnych Mistrzostw Świata FIS, rozgrywanych w Zakopanem w 1962 r. Wtedy też powstała większa część zabudowy.

Tak czy inaczej, w tym miejscu rozpoczyna się może najładniejsza aleja spacerowa Zakopanego, na co dzień pełna ludzi, a w dniach zawodów narciarskich zatłoczona bardziej niż Krupówki. Przy skrzyżowaniu z deptakiem, w okolicach tzw. oczka wodnego wielu turystów fotografuje piękny widok na grupę Tatr Wysokich od Świnicy po Granaty, z wybijającym się na pierwszym planie strzelistym Kościelcem. Dawniej na początku ulicy Piłsudskiego znajdowała się najstarsza zakopiańska stacja benzynowa.

Stacja benzynowa na Piłsudskiego 2007 r.

Wybudowano ją wraz z pierwszym w Zakopanem dworcem autobusowym w 1926 r., a inwestorem była założona cztery lata wcześniej Zakopiańska Spółka Samochodowa. W połowie lat 20-tych XX w. Spółka zorganizowała sieć połączeń autobusowych na Podhalu, utrzymywała też stałą komunikację z Krakowem, Morskim Okiem i uzdrowiskami podtatrzańskimi na Słowacji. Dysponowała własnymi garażami i warsztatami na Kamieńcu, a także dworcami autobusowymi: w l. 1926-30 właśnie tutaj, koło restauracji Karpowicza, a od 1929 r. aż do lat powojennych – przy ul. Kościuszki.

Jednym z bardziej interesujących budynków w dolnej części ulicy był postmodernistyczny hotel „Daglezja” (Piłsudskiego 14), wybudowany na miejscu dawnego Domu Wypoczynkowego ZREMB, który w 1992 r. został kupiony przez Bank PKO BP, który przebudował go całkowicie wg projektu Zenona Remi w 2001 r. Po tej samej stronie, nieco wyżej (Piłsudskiego 20) usytuowany jest największy z trzech zakopiańskich obiektów Funduszu Wczasów Pracowniczych – Ośrodka Wypoczynkowo-Konferencyjnego „Hyrny”. Jako dom wczasowy został oddany do użytku w 1970 r., wg projektu krakowskich architektów Zygmunta Miecznikowskiego, Stanisława Miroszewskiego i Tadeusza Suwaja. Wnętrza projektowała Irena Zaleśna. Obecnie, po licznych modernizacjach jest to nowoczesny obiekt nastawiony na obsługę indywidualnego ruchu turystycznego oraz zjazdów i konferencji. Ma 244 miejsca w 124 pokojach, kilka sal konferencyjnych i centrum odnowy biologicznej.

Hotel Zakopane, następnie Hyrny

Ośrodek wypoczynkowy Start

Za skrzyżowaniem ulicy Piłsudskiego i Makuszyńskiego znajduje się kolejny duży obiekt hotelowy – Ośrodek Wypoczynkowy „Start” (ul. Piłsudskiego 22), wybudowany w 1967 r. dla Spółdzielczego Klubu Sportowego „Start”, wg projektu zakopiańskich architektów Stanisława Tylki i Wiesławy Dajewskiej. Wychowankami i działaczami klubu byli m.in. znany narciarz i śpiewak Andrzej Bachleda-Curuś senior i jego dwaj synowie, Andrzej i Jan.

Powyżej „Startu”, wciąż po prawej stronie ulicy, mieści się Dom Pracy Twórczej Stowarzyszenia Autorów ZAIKS „Halama” (ul. Piłsudskiego 24), wybudowany w 1935 r. wg projektu Leona Kopkowicza jako pensjonat. Właścicielami willi były popularne aktorki i tancerki Loda i Zizi Halama oraz mąż Zizi – Ludwik Parnell. Pensjonat ZAIKS od 1950 r. gości najsłynniejszych polskich aktorów, literatów, kompozytorów i publicystów. Tutaj właśnie w grudniu 1953 r. ostatnie dni swego życia spędził Julian Tuwim. Dom Pracy Twórczej ZAIKS nosi imię Wawrzyńca Żuławskiego.