Kościół św. Anny, jeden z czterech podhalańskich gotyckich kościołów drewnianych (Nowy Targ, Łopuszna, Harklowa, Dębno; zwykle łączy się z nimi jeszcze kościół w Grywałdzie). Prawdopodobnie tak jak i pozostałe, powstał w XV w., choć nie można wykluczyć, że w miejscu wcześniejszej świątyni, ale na pewno nie z 1219 r., jak głosi data obecnie widniejąca na tęczy. Pochodzących z czasów przed najazdem tatarskim (1241) kościołów na tym terenie nie ma. Pierwsza wzmianka o nim w wizytacji kościelnej pochodzi z końca XVI w. Możliwe, że stanowił fragment dawnego założenia obronnego, o czym mogłoby świadczyć jego usytuowanie wysoko na skarpie, w miejscu zabezpieczonym przed powodzią i z dobrym widokiem na drogi prowadzące na Węgry. Bowiem właśnie u jego podnóża przebiegała najstarsza droga, łącząca na tym odcinku Kraków z Koszycami. Dziś Kościół św. Anny jest kościółkiem cmentarnym, a mimo że liczne przebudowy odebrały mu nieco średniowiecznego uroku – w dalszym ciągu stanowi jeden z najważniejszych zabytków Nowego Targu.

Budynek ma konstrukcję zrębową, jest orientowany, szalowany deskami, kryty gontem i ma charakterystyczny układ poszczególnych części: prostokątne prezbiterium, kwadratowa nawa i także kwadratowa wieża, objęta wspólną z kościołem połacią dachową. Wieża z 1772 r. ma wysoką dzwonnicę, krytą baniastym hełmem. Wieżyczka na sygnaturkę w obecnym kształcie pochodzi z 1880 r. Kościół w latach 1772-1903 był kilkakrotnie dość niefachowo remontowany, co doprowadziło do istotnych zmian w kształcie jego bryły, m. in. zlikwidowano otaczające go soboty. Wnętrze ma wystrój przeważnie barokowy, choć dostrzec można także elementy gotyckie. Obecny wygląd świątyni jest efektem remontu konserwatorskiego, przeprowadzonego w latach 1998-2001 przez zespół, kierowany przez Józefa Kucabę i Marka Hapka.

Barokowy ołtarz główny pochodzi z pierwszej połowy XVIII w. Jego główne malowidło przedstawia Rodzinę Marii. Wg naukowców obraz pochodzi z 1516 r. (ale na malowidle znajdującym się w kościele św. Anny widnieje data 1716). Jest w nim przedstawiona cała Święta Rodzina: w centrum Maria z Jezusem oraz rodzice Matki Boskiej – św. Anna i św. Joachim. Opodal dwaj kolejni mężowie św. Anny – Kleofas i Salomas, oraz zięciowie – św. Józef, Jakub (Alfeusz) i Zebedeusz. Z przodu ukazane są pozostałe córki św. Anny – Maria Jakubowa, z malutkim Janem Chrzcicielem na kolanach (był synem św. Elżbiety, siostrzenicy św. Anny) i Maria Salome z synem – Janem Ewangelistą w beciku. U ich stóp bawi się czterech wnuków św. Anny, którzy z czasem zostaną apostołami: Jakub Młodszy, Jakub Starszy, Juda Tadeusz i Szymon. Obraz był przemalowywany w 1772 r. U Świętej Anny jest kopia, autorstwa Marka Hopka – oryginał umieszczony jest w Kaplicy Matki Bożej Różańcowej w nowotarskim kościele św. Katarzyny. Tam także obraz jest sygnowany datą 1716. Jest to – jak sugeruje mi profesor Andrzej Skorupa – najprawdopodobniej gotycka forma zapisu, w której cyfra „5” ma kształt podobny do współczesnej cyfry „7”. Innych zapisów tego typu nie znalazłem.

W górnej części ołtarza jest także wartościowy obraz tzw. Matki Boskiej z gruszką, gotycki, z przełomu XV i XVI wieku (tutaj kopia – oryginał znajduje się w prezbiterium kościoła św. Katarzyny w Nowym Targu). W dolnej umieszczono relikwiarz w kształcie ręki, z relikwią św. Anny. Ołtarz flankowany jest figurami świętych polskich biskupów (Wojciecha i Stanisława) i węgierskich królów (Stefana i Władysława).

Lewy ołtarz boczny, z końca XVII w. ma w głównej części obraz św. Marii Magdaleny pokutującej w grocie, zapewne z przełomu XVII i XVIII w., zaś w górnej wizerunek Marii Egipcjanki. Prawy ołtarz, z tego samego okresu, ozdobiony jest wizerunkiem Matki Boskiej Łaskawej i św. Rozalii. Ołtarze mają na szczytach gotyckie figurki św. Jana Ewangelisty i Matki Boskiej Bolesnej, prawdopodobnie niegdyś wchodzące w skład grupy Ukrzyżowania, umieszczonej na łuku tęczy.

Polichromia kościoła pochodzi przeważnie z czasów renowacji kościoła w 1772 r. oraz z 1865 r., kiedy to wykonywał ją nowotarski artysta Hipolit Lipiński. Jej najciekawszym fragmentem jest obraz na północnej ścianie prezbiterium, przedstawiający grupę cystersów i zbójników z workiem pieniędzy i obrazem, podpisany „Początki budowy tegoż kościoła”. Najnowsze malowidła pochodzą z 1903 r.

W czasie ostatniego remontu odkryto fragmenty pierwotnej renesansowej polichromii z XVII w., przedstawiające m.in. rajców nowotarskich, króla polskiego i muzułmanina w turbanie. Znaczenie rysunków jest niewyjaśnione.

Popularna legenda przypisuje powstanie kościoła nawróconym zbójnikom, którzy także mieli ukraść na Węgrzech pierwszy wizerunek św. Anny, który kilkakrotnie miał samodzielnie powracać na miejsce kradzieży, po czym św. Anna w cudowny sposób przywiodła do świątyni istniejący obecnie w ołtarzu głównym obraz.

Tekst: Maciej Pinkwart

Fotografie: Renata Piżanowska