Henryk Sienkiewicz (1846-1916) – pisarz, publicysta, laureat literackiej Nagrody Nobla z 1905 r. był wielkim miłośnikiem Zakopanego i bywał tu systematycznie przez ponad ćwierć wieku. Pierwszy raz przyjechał pod Giewont 7 czerwca 1886 r. i zatrzymał się w domu, który na wynajem dla gości zbudował zakopiański proboszcz ks. Józef Stolarczyk (nie na plebanii!). Najprawdopodobniej jednak nie był to budynek przy ul. Nowotarskiej 4, gdzie dziś o jego pobycie informuje tablica pamiątkowa, ale drugi, górny dom dla gości Stolarczyka – dziś mający adres: ul. Chałubińskiego 37.

Willa Zborowskich

W późniejszych latach mieszkał w Zakopanem także w innych miejscach: w Chacie Marii i Bronisława Dembowskich, w domu prof. Jana Czubka przy ul. Zamoyskiego, w tej samej okolicy w domu Zofii Zborowskiej (dziś: pensjonat Sienkiewiczówka), w domu Chałubińskich i w chacie Anieli Trzebuniowej, u Macieja Wójciaka na Nowotarskiej, w hotelu Morskie Oko, w hotelu Stamary i w pensjonacie Liliana, a także w Sanatorium Dłuskich w Kościelisku i – być może – w pensjonacie Skoczyska.

Do 1909 r. przyjeżdżał do Zakopanego niemal co roku, zwykle kilkakrotnie, zarówno latem, jak i zimą, niekiedy tylko na parę dni. Często towarzyszyła mu rodzina: córka Jadwiga i syn Henryk Józef, a także teściowie – Wanda i Kazimierz Szetkiewiczowie i szwagierka Jadwiga Janczewska ze swoją rodziną. Po 1904 r. bywała tu też jego trzecia żona – Maria z Babskich. Miał tu też swój „żywy inwentarz”: dwa psy (po kolei) – owczarka Tokaja i jamnika Wykopa oraz przywiezioną z Zanzibaru małpkę Maki.

Utrzymywał bliskie, niekiedy przyjacielskie kontakty ze stałymi mieszkańcami i bywalcami Zakopanego, m.in. Stanisławem Witkiewiczem, Marią i Bronisławem Dembowskimi, Tytusem Chałubińskim, Józefem Stolarczykiem, Karolem Potkańskim, Władysławem Zamoyskim, Kazimierzem Tetmajerem, Stefanem Żeromskim, a także z Janem Krzeptowskim Sabałą, którego bajkę o śmierci i chłopie jako pierwszy opublikował (w gwarze podhalańskiej) na łamach prasy („Czas” w 1889 r., potem inne pisma).

Prezent ślubny od Stanisława Witkiewicza dla Henryka Sienkiewicza

Wykorzystał także wiele zwrotów góralskich dla archaizacji języka polskich bohaterów powieści Krzyżacy, którą w sporych fragmentach pisał właśnie w Zakopanem. Wcześniej wprowadził do Potopu scenę, w której górale ratują króla Jana Kazimierza, staczając ze Szwedami walną bitwę w jednej z dolin tatrzańskich.

W Zakopanem pracował też nad wieloma innymi powieściami, m.in. Panem Wołodyjowskim, Bez dogmatu, Rodziną Połanieckich i Quo vadis. Fragment tej właśnie powieści (który zresztą ostatecznie w tekście się nie znalazł, bo został całkowicie przerobiony) przedstawił Sienkiewicz zakopiańskiej publiczności w Dworcu Tatrzańskim 15 sierpnia 1894 r. podczas odczytu, z którego dochód został przeznaczony na budowę murowanego kościoła przy Krupówkach. Sienkiewicz wspierał także, głównie materialnie, inne zakopiańskie przedsięwzięcia: budowę pomnika Tytusa Chałubińskiego i ołtarza głównego w kościele parafialnym, a także utworzenie Towarzystwa Bratniej Pomocy i prywatnego gimnazjum realnego, podpisał też petycję w sprawie budowy schroniska na Hali Gąsienicowej. Był też akcjonariuszem spółki, która doprowadziła do wybudowania w Kościelisku wielkiego sanatorium przeciwgruźliczego, kierowanego przez dr. Kazimierza Dłuskiego. W 1898 r. imię pisarza nadano ulicy Nad Bystrą, a w 1908 r. pensjonat przy ul. Zamoyskiego, w którym często się zatrzymywał, nazwano Sienkiewiczówką. Kilkakrotnie planował kupno posiadłości w Zakopanem (Langerówka, Modrzejów, Jadwiniówka, Dom Chałubińskiego, dom Czubka), ale od kiedy wszedł w posiadanie dworku w Oblęgorku pod Kielcami plany te stały się nieaktualne. Tablice pamiątkowe poświęcone autorowi Trylogii znajdują się na domu Stolarczyka przy ul. Nowotarskiej i na Sienkiewiczówce.

Tablica na domu Stolarczyka

W Tatry chodził często, choć ograniczał się przeważnie do dolin reglowych i okolic Hali Gąsienicowej. Dwukrotnie uczestniczył w polowaniach pod Tatrami (w Zubercu na Orawie i w okolicach Morskiego Oka), ale żadnych trofeów nie zdobył. Na węgierskim wówczas, a dziś słowackim Podtatrzu był w Zubercu na Orawie, w Szmeksie (dziś Smokowiec), Tatrańskiej Kotrlinie oraz w Popradzie i Kieżmarku.

W czerwcu 1901 r. Towarzystwo Tatrzańskie obdarzyło go honorowym członkostwem. W 1904 r. wysunął projekt, by w przyszłości sprowadzone do Polski prochy Juliusza Słowackiego pochować w mauzoleum, wykutym we wschodniej ścianie Kościelca – w wypadku, gdyby nie można było ich złożyć na Wawelu.

Po ofiarowaniu mu przez społeczeństwo (w 1900 r.) posiadłości w Oblęgorku koło Kielc i jego urządzeniu pobyty Sienkiewicza w Zakopanem stały się rzadsze i krótsze. W 1909 r. był pod Giewontem ostatni raz. W lipcu 1913 r. nowo uruchomiony kinematograf w budynku „Sokoła” koło Rynku jako pierwszy swój film (niemy) wyświetlał Quo vadis? wg Sienkiewicza, w reżyserii Enrico Guazzoniego.

W Zakopanem po śmierci pisarza (zmarł 15 listopada 1916 r. w szwajcarskim Vevey) pożegnano Sienkiewicza na wiecu żałobnym, zorganizowanym przez Stefana Żeromskiego 27 grudnia w sali hotelu Morskie Oko.

Obchody pogrzebowe Henryka Sienkiewicza

Tekst: Maciej Pinkwart

Tekst podlega ochronie autorskiej.