Nowe Bystre. Kapliczka

Grzbiet Gubałówki słusznie słynie z najpiękniejszego i najbardziej pouczającego widoku na Tatry, stąd też one najbardziej przyciągają wzrok i stanowią „cel” dla obiektywów tysięcy aparatów fotograficznych dziennie. Ale gdy odwrócimy się ku północy, zazwyczaj zauważamy jedynie ośnieżony szczyt Babiej Góry – najwyższego (1725 m n.p.m.) poza Tatrami wzniesienia w Polsce, niekiedy też zwrócą naszą uwagę połyskujące w słońcu okna zabudowań położonej na północnym wschodzie wsi Ząb – usytuowanej powyżej tysiąca metrów nad poziomem morza i uznawanej za najwyżej położoną miejscowość w Polsce (Ząb – do 1013 m, Gliczarów Górny – do 1006 m, Bukowina Tatrzańska – do 1000 m). Warto zauważyć, że w tej rywalizacji nie wiedzieć czemu pomija się Zakopane, które w części miejskiej sięga do 1000 m w Kuźnicach, zakopiańskie niewątpliwie osiedle Gubałówka leży na wysokości 1126 m, a leżący w granicach administracyjnych Zakopanego szczyt Świnicy wznosi się na wysokość 2301 m), Kościelisko, sięgające powyżej 1100 metrów w części wiejskiej i powyżej 2000 m w części tatrzańskiej czy choćby Nowe Bystre (osiedle Słodyczki 1060 m).

Właśnie do Nowego Bystrego warto zejść z Gubałówki, i właśnie najlepiej drogą przez Słodyczki. Prowadzi tędy również asfaltowa droga (wąska, kręta i dość uczęszczana, wskazana uwaga!), więc dojazd jest możliwy także samochodem – z Zakopanego przez Salamandrę na Gubałówkę, potem w prawo w stronę Dzianisza. Do centrum wsi najłatwiej dojechać od Poronina przez Ząb, ale Słodyczek pominąć absolutnie nie można, z uwagi na atrakcyjne otoczenie, piękne widoki i coraz szerszą ofertę pensjonatową. Jest tam także ładna kaplica pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, wybudowana w 1981 r., poświęcona w 1982, drewniana, kryta gontem w stylu góralskim. Ołtarz z obrazem ze sceną Nawiedzenia jest dziełem Jana Fudali-Dzianisona z Nowego Bystrego. 

Wieś, zaliczana do gminy Poronin, rozłożona jest wzdłuż głównej drogi, prowadzącej z Zębu do Ratułowa, ale jej zabudowania rozłożone są także na przysiółkach Słodyczki, Brylówka, Kula, Noski, Dudkówka, Na Zagrody, Jarosy. Nazwa Nowe Bystre pojawia się po raz pierwszy w dokumencie króla Jana Kazimierza dla sołtysa Starego Bystrego (Rogoźnika) Jakuba Gadowskiego w 1650 r. jako „Wierzch Nowego Bystrego”. W 1692 r. syn Jakuba Jan zapisuje żonie Franciszce swoje bystrzańskie grunty, w tym polany Nowego Bystrego. Przed 1772 r. Nowe Bystre jest już odrębną wsią, mającą nawet odrębne role (w testamencie z tego roku wymieniona jest rola „Sztaszel”, niewątpliwie od nazwiska „Staszel”). W 1824 r. wieś weszła w skład dóbr zakopiańskich tzw. kamery nowotarskiej (od kamera – Skarb Państwa) i kupił ją Emanuel Homolacs. W 1865 r. m.in. dzięki wsparciu finansowemu cesarza Franciszka Józefa powstała tu pierwsza szkoła prywatna (nauczyciel Jan Kasprzak), ok. 1884 przekształcona w szkołę ludową. W latach 1925-26 nauczycielem był literat, później związany z działalnością pedagogiczną w Zakopanem – Edward Kłoniecki.

Nowe Bystre początkowo należało do parafii czarnodunajeckiej. W 1868 r. mieszkańcy zadeklarowali przeznaczenie swoich gruntów pod kościół i zobowiązali się sfinansować jego budowę, dwa lata później rozpoczęto prace, a w 1877 r. zakończono budowę, stawiając krzyż na wieży. W 1879 r. kościół został poświęcony, a w 1887 r. był konsekrowany. Jego patronem został św. Jan Chrzciciel. Od 1 stycznia 1886 r. utworzono tu ekspozyturę parafii czarnodunajeckiej (ekspozyt – ks. Leopold Brossig). Pierwszym księdzem, mieszkającym na stałe w Nowem Bystrem i tytułowanym zwyczajowo proboszczem (ale wciąż przez władze kościelne uważanym za rektora) od 26.08.1909 r. był ks. Michał Czerwiński. W wielu publikacjach (w tym w oficjalnym schematyzmie diecezji krakowskiej) podaje się właśnie rok 1909 jako początek działania samodzielniej parafii. Ale formalnie rzecz biorąc została ona erygowana pismem Kurii Metropolitalnej z 1965 r. Długą tradycję, bo sięgającą 1925 r. ma miejscowa Ochotnicza Straż Pożarna.

Najbardziej interesującym zabytkiem Nowego Bystrego jest piękny kościół pod wezwaniem Jana Chrzciciela, z 1877 r., drewniany, orientowany, usytuowany na kamiennej podmurówce, z jedną prostokątną nawą i węższym od niej, także prostokątnym i zamkniętym trójbocznie prezbiterium oraz z wysoką na 25 m wieżą o kwadratowej podstawie, krytą miedzianym, cebulastym hełmem z latarnią, nad którą góruje półtorametrowy krzyż. Kształt wieży odwzorowuje wieżyczka na sygnaturkę. Na wieży znajdują się trzy dzwony (św. Jan Chrzciciel, 403 kg, św. Maria, 197 kg i św. Michał Archanioł, 126 kg), pochodzące z 1947 r. i powieszone w miejsce wcześniejszych, zrabowanych przez Niemców w 1942 r. Do wieży przylegają dwie prostokątne przybudówki, zaś do prezbiterium od północy dobudowano kwadratową zakrystię. Wnętrze szalowane deskami (pod szalunkiem mają znajdować się stare polichromowane malowidła), wystrój neobarokowy. W kościele są cztery ołtarze, odrestaurowane w 2005 r. Najcenniejszy z nich, neobarokowy ołtarz główny pochodzi prawdopodobnie z lat 70-tych XIX w., z rzeźbą Ukrzyżowania i dwiema przesłonami – malowidłem przedstawiającym . Oba te obrazy pochodzą z lat 80-tych XIX w., a ich autorem jest Szczepan Sitarski z Zembrzyc. Ołtarze boczne pochodzą z końca XIX wieku. Z lewej strony ołtarz Matki Bożej Różańcowej (na obrazie ze św. Dominikiem) i Matki Boskiej Anielskiej (ze św. Franciszkiem), z prawej – ołtarz Miłosierdzia Bożego (wszystkie trzy obrazy autorstwa Jana Grondalczyka z 1887 r.). W ołtarzu z prawej strony drugą przesłoną jest obraz Przemienienia Pańskiego z 1887 r., dzieło Szczepana Sitarskiego. Czwarty ołtarz, współczesny, o wystroju góralskim, poświęcony jest Matce Boskiej Częstochowskiej i papieżowi Janowi Pawłowi II. Z przełomu XIX i XX w. pochodzi drewniana chrzcielnica, oraz podobna w wystroju, zamontowana w 1910 r. neobarokowa ambona z wizerunkami Ewangelistów.

Przepięknie prezentuje się odrestaurowany w 2006 r. pięcioosiowy prospekt organowy. Instrument wybudowany został w 1911 r. przez słynnego organmistrza ze Szczyrzyca Tomasza Falla. Dziewięć współczesnych witraży w kościele pochodzi z warsztatu Piotra Ostrowskiego w Krakowie.

We wsi jest coraz więcej pensjonatów agroturystycznych, a spokój i piękne położenie, interesująca okolica (trasy rowerowe i turystyczne) przyciągają licznych gości.

Tekst: Maciej Pinkwart

Fotografie: Renata Piżanowska

Materiały chronione prawem autorskim.