Kraina historyczno-geograficzna, usytuowana w Kotlinie Liptowskiej, między Zachodnimi Tatrami, Górami Choczańskimi, Wielką Fatrą a Niżnymi Tatrami, w dorzeczu górnego Wagu. Dzieli się na Górny Liptów z głównymi ośrodkami w Liptowskim Mikulaszu i Liptowskim Hradku i Dolny Liptów – z centrum w Ru­żom­berku. Najwyższy punkt regionu – Bystra w Tatrach Zachodnich – sięga 2248,4 m. Początkowo teren Liptowa wchodził w skład Komitatu Zwoleń­skiego. W połowie XIII w. ustano­wiono stanowisko osobnego żupana lip­towskiego, który był urzędnikiem żupana zwoleńskiego. Od lat 20-tych XIV w. w dokumentach spoty­kamy już nazwę Comitatus Lipto­viensis. W ostatnim dziesięcioleciu XVIII w. przejściowo złączony we wspólną jednostkę administracyjną z Orawą. Administracyjnym centrum był początkowo Zamek Liptów, od 1677 r. – Liptowski Mikulasz.

Kotlina zasiedlana od czasów pre­historycznych – znaleziska archeologi­czne potwierdzają ciągłość stopnio­wego rozwoju osadnictwa od neolitu do XIII w. Z okresu kultury hal­sztackiej pochodzą znaleziska grodów w okolicach Rużomberku (Mnich) i Lip­towskiego Jana (Hradok). Z przełomu er pochodzą liczne na Lip­towie pozostałości kultury lateńskiej i rzymskiej (Havránok). Przodkowie Słowian pojawiają się na Liptowie w okresie Wielkiej Morawy, kiedy to powstaje pierwsza droga, łącząca Nitrę z południową Polską, przez dzisiejszy Rużomberk i Wyżni Kubin na Orawie. W XII w. Liptów już formalnie staje się częścią królestwa Węgier.

Pierwszym, a zarazem najważniejszym zamkiem na tym terenie, który stał się pierwszą stolicą Liptowa – był Zamek Liptowski (także Wielki Zamek Lip­towski, Magnum Castrum de Liptov i Stary Zamek), usytuowany na wyso­kości 1000 m n.p.m., na wysokim wzgórzu na północny wschód od dzisiejszej miejscowości Kalameny, na południowych stokach Sielnickiej Góry w Górach Choczańskich. Wspo­minany w dokumentach już w 1262 r., wzniesiony prawdopodobnie na miej­scu wcześniej istniejącej drewnianej strażnicy, która z kolei zastąpiła dawne prehistoryczne grodzisko. W XIII i XIV w. wielokrotnie zmie­niali się jego posiadacze, był przez pewien czas w rękach Matusza Csáka, rządzącego stąd środkową Słowacją, w 1440 r. został zdobyty przez husytów Jana Jiskry, wreszcie w latach 70-tych XV stulecia o zamek walczyli Polak Piotr Komorowski i węgierska rodzina Pongráców z Liptowskiego Mikulasza, skutkiem czego zamek częściowo spłonął, ale staraniem Komo­rowskiego został odbudowany. Wreszcie w 1474 r. król Maciej Kor­win odebrał zamek Polakowi i zni­szczył go doszczętnie. Obecnie w jego miejscu jest ruina, stanowiąca jedną z atrakcji turystycznych okolic jeziora Liptowska Mara (żółtym szlakiem z Liptowskiej Ciepłej 2 godz.).

Drugi z zamków liptowskich – Likawa znajduje się niecałe 3 kilometry na północ od Rużomberku, usytuowany na stokach Przedniego Chocza. Dziś są to tylko ruiny, a o ich wieku możemy tylko przypuszczać – powstał gdzieś na przełomie XIII i XIV w. Był także świadkiem licznych bitew, w wyniku wielu z nich ucierpiał. Władali nim Jiskra, Komorowski, Zapolyowie, Thőkő­ly’owie, a popadł w ruinę w czasie powstania Rakoczego w 1707 r. Dziś można go zwiedzać (z przystanku Likawka-Zamek pół godziny za znakami czerwonymi).

W stosunkowo najlepszym stanie jest trzeci zamek – w Liptowskim Hradku, które to miasteczko właśnie od usytuowanego tam zamku ma swoją nazwę. Istniał już w końcu XIV w. i panował nad większością miejscowości górnego Liptowa. Spło­nął w 1803 r., obecnie w dobu­dowanym doń kasztelu znajduje się muzeum.

Intensywniejsza kolonizacja nastąpiła w II połowie XIII w. Z końcem XIV w. było na Liptowie przeszło 100 osad. W średniowieczu najważniejsze ośrodki mieściły się w dzisiejszych miejscowościach Parti­zánska (przedtem Nemecká) Ľupca (prawa miejskie 1263), Hybe i Rużomberk, później coraz bardziej wzrastała rola Liptowskiego Miku­lasza. W XV w. dotarła na Liptów kolonizacja wołoska, która rozszerzyła osadnictwo na tereny górskie i wpro­wadziła na szerszą skalę hodowlę i pasterstwo. W pierwszej połowie XVI w. Liptów mocno ucierpiał podczas walk o tron węgierski pomiędzy Janem Zapolyą a Ferdynandem Habsburgiem. W tym samym czasie triumfy święciła reformacja i związany z nią rozwój szkolnictwa. W XVIII w. ziemie Liptowa były terenem walk w trakcie powstania Franciszka II Rakoczego: zniszczono m.in. miejscowości Vavrišovo, Liptowski Piotr i Liptowski Hradek. W tym też okresie powstaje mit ludowego bohatera – zbójnika, który wywrze wielki wpływ na rozwój sztuki ludowej i folkloru, tak na Liptowie, jak w całej Słowacji, a także w Polsce. Chodzi tu o słynnego zbójnika Juraja Janošika, który właśnie w Liptowskim Mikulaszu był więziony i został stracony w 1713 r. W XIX w. Liptów odegrał znaczącą rolę w rozwoju ruchu narodowo-wyzwoleńczego. Wielki wkład w stwo­rzenie koncepcji politycznych ruchu narodowego włożyli wówczas lipto­wscy ewangelicy, którzy przeważali we wschodniej części regionu. W początkach XX w. ogromną rolę narodową odegrał zaś katolicki ksiądz Andrzej Hlinka z Czernowej koło Ru­żomberku, którego nazwisko stało się potem symbolem niepodległościo­wych dążeń Słowaków.

Ludność składała się z kilku grup narodowościowych: w 1900 roku Sło­waków było 92,5%, Węgrów 3,3%, Niemców 3%. Były także znaczące mniejszości żydowskie (Liptowski Miku­lasz), cygańskie, a nawet waloń­skie (Liptovské Vlachy).

Podstawą rozwoju Liptowa było rolnictwo i pasterstwo (w tym – hodowla owiec i bydła), a od XIII w. także górnictwo, w tym metali kolorowych, wydobywanych głównie w dolinie potoku Boca (złoto, srebro, miedź, żelazo), w okolicach Niemieckiej (Partyzanckiej) Ľupcy i miejscowości Magurka w Niżnych Tatrach, która zarazem jest najwyżej położoną miejscowością na Liptowie (1036 m). Duże znaczenie miało także leśnictwo (jeszcze w XIX w. lasy pokrywały prawie połowę powierzchni Liptowa), o czym świadczy m.in. otworzenie leśnego urzędu i leśnej szkoły w Liptowskim Hradku w 1789 r. – pierwszej tego typu na Węgrzech. Dla gospodarczego rozwoju Liptowa wielkie znaczenie miało wybudowa­nie w 1871 r. kolei koszycko-bogu­miń­skiej, przechodzącej przez środek Kotliny Liptowskiej. W czasie I Repu­bliki następował rozwój przemysłu przetwórczego na Liptowie, jedno­cześnie szybko ubożejąca część lud­ności emigrowała do Czech, Francji, USA, Kanady, a nawet Argentyny. W 1944 r. tereny Liptowa były miejscem walk w czasie Słowackiego Powstania Narodowego.

Obecnie region jest siedzibą ośrodków przemysłowych (Rużomberk, Liptow­ski Mikulasz), ale w jego rozwoju coraz intensywniejszą rolę odgrywa rekreacja, turystyka i narciarstwo. W związku z budową zapory i sztucznego jeziora Liptowska Mara kon­centruje się tu drugi po Orawie ośrodek sportów wodnych. Tatry Za­chodnie i Góry Choczańskie przy­ciągają wielu turystów, zaś naj­większym ośrodkiem narciarskim Słowacji (i w ogóle Europy Środ­kowej) jest Dolina Demianowska w Tatrach Niżnich. Wielką atrakcją turystyczną Liptowa są także Jaskinie – Demianowskie Wolności i Lodowa oraz Ważecka. Istotnym bogactwem Liptowa są także źródła wód mine­ralnych, zimnych i ciepłych (m.in. Liptowska Szczawnica, Wyżnia Boca, Podtureń, Liptowski Jan, Lúčky, Rojkov, Korytnica)

Większe miejscowości: Liptowski Mikulasz, Rużomberk, Jasna, Lipto­wski Hradek, Wychodna, Ważec.

Główne Rzeki: Wag, Biały Wag, Czarny Wag, De­mianowski Potok, Liptowska Bia­ła, Boca.

strona